پروردگار رئوف و رحيم،‌ در چندين جاي قرآن کريم تأكيد مي‌‌فرمايد كه‌ اگر بندة گناه‌كار توبة خود را شكست،‌ ولي‌ دوباره‌ توبه کرد‌، بار ديگر توبة او را قبول‌ مي‌كند.[1] به عبارت ديگر، اگر بندة عاصي توّاب‌ شد، خداي‌ متعال‌ نيز توّاب‌ است‌:

>إِنَّ اللَّهَ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحيمُ<^[2]

همانا خدا خود بسيار عطوف و توبه‏پذير و مهربان است.

از نظرگاه قرآن کريم، اگر گناه‌کار پس از آن‌که مشمول غفران الهي شد، توبة خود را شکست و دوباره مرتکب گناه شد، نبايد از رحمت خداوند مأيوس شود و لازم است بدون درنگ، مجدداً توبه نمايد. هرچند ارتکاب گناه بعد از اين‌که خداوند بنده را به نزد خويش پذيرفته است و او را از برکات پذيرش توبه، بهره‌مند کرده است، نوعي گستاخي و بي حيايي محسوب مي‌شود، ولي عدم اظهار پشيماني مجدّد، گستاخي بزرگ‌تري است.

شکستن توبه با هيچ توجيهي، شايسته نيست و امر قبيحي به شمار مي‌آيد، ولي نااميدي از عفو و بخشش خداوند، از شکستن توبه، بدتر و قبيح‌تر است و در تعارض با «توّاب» بودن خداوند متعال است.

توّاب مورد نظر قرآن کريم به سه معنا است:

معناي اوّل اين‌که، خداوند متعال «سريع الرّضا» است؛ يعني هرچه بنده، بدي کرده باشد، اگر توبه کند، خداوند سبحان خيلي زود با او آشتي مي‌کند. در دعاي شريف کميل نيز همين تعبير براي حق‌تعالي به‌کار گرفته شده است؛ اميرالمؤمنين% مي‌فرمايند:

«يَاسَرِيعَ الرِّضَا إِغْفِر لِمَن لاَ يَمْلِكُ إلَّا الدُّعَاء»

اي کسي که زود آشتي مي کني، بيامرز کسي را که چيزي جز دعا کردن ندارد.

معناي دوّم توّاب اين است که خداوند تبارک و تعالي به عالي‌ترين وجه آشتي مي‌کند. يعني ريشه‌هاي قهر و کينه را مي‌سوزاند و چنان بنده را مي‌بخشد که گويي قبلاً هيچ گناهي مرتکب نشده است. پيامبر رحمت$ فرمودند:

«التَّائِبُ مِنَ الذَّنْبِ كَمَنْ لَا ذَنْبَ لَهُ»^[3]

توبه‏كننده از گناه همانند كسى است كه گناه ندارد.

معناي سوّم توّاب اين است که ذات باري تعالي با تکرار توبه، مغفرت و رحمت خويش را تکرار مي‌کند و هرچه بندة گنه‌کار توبة خود را بشکند و دوباره توبه کند، او را مي‌پذيرد و از توبة وي استقبال مي‌فرمايد.

خداوند بنده‌اي که به سوي او بازگردد را دوست دارد، هر چند بارها توبة خود را شکسته باشد:

>إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ التَّوَّابينَ وَ يُحِبُّ الْمُتَطَهِّرين<[4]

خداوند، توبه‏كنندگان را دوست دارد، و پاكان را(نيز) دوست دارد.

بنابراين، آدمي هرچه گناه کرده باشد و هرچقدر توبة خود را شکسته باشد، بازهم بايد باور کند که درهاي رحمت الهي به سوي وي گشوده است و خداوند تبارک و تعالي بندة پشيمان خويش را مي‌پذيرد.

توّاب كسى است كه توبه را مى‏پذيرد و از گناهان عظيم در مى‏گذرد و هرگاه توبة بنده تكرار شد، قبول توبه نيز توسّط او تكرار مى‏گردد.

به بيان ديگر، خداوند منّان مي‌فرمايد:

بـاز‌آ بازآ هر آن‌چه هســتي بازآ                       گر كافر و گبر و بت‌پرسـتي باز‌آ

اين درگه‌ما درگه نوميدي نيست                      صـد بار اگـر توبه شكـسـتي بـازآ

نکتة قابل تذکّر اين است که: تکرار بخشايش خداوند متعال، مشروط بر آن است که بنده، واقعاً نادم و پشيمان بوده و به حالت ارزشمند توبه، دست يافته باشد. چنين حالتي نيز وقتي پديد مي‌آيد که انسان گناه‌کار لجاجت را کنار بگذارد و اصرار بر گناه خويش نداشته باشد. به عبارت رساتر، صادقانه توبه کند و قصد فريب کاري و نيرنگ نداشته باشد. چراکه افراد حقّه باز که عمداً و دانسته اصرار بر گناه داشته باشند و از توبه و تکرار توبه، منظوري جز حيله‌گري نداشته باشند، بعيد است توفيق توبة حقيقي پيدا کنند.

توبه بر لب، سبحه بر کف، دل پر از شوق گناه  

معصيت را خنده مـي‌آيد ز استـغفار مـا